Ինչպե՞ս տնտեսել էներգիայի համար կատարվող ծախսերի առնվազն 30%-ը, ապապհովել անվտանգ ապագա Ձեր երեխաների համար, ունեցենալ էներգիայի Ձեր աղբյուրը, նվիրել բնությանը 500 ծառ: «Արփի Սոլար» ընկերությունում պատասխանը գտել են դեռ 12 տարի առաջ. արևային էներգիան ապահովում է վերը թվարկվածները և լուծում մեզ համար կարևորագույն խնդիրներից մեկը՝ էներգետիկ անվտանգությունը:
Հաղորդման սղագրությունը
_ Ողջո՛ւյն, հարգելի ռադիոլսողներ, նաև՝ ռադիոդիտողներ: «Լրատվական ռադիո»-ի եթերում աշխատանքն է սկսում «Կենսոլորտ» հաղորդումը: Տաղավարում աշխատում է Լուսինե Հովակիմյանը: Այսօր իմ հյուրն է «ԱՐՓԻ ՍՈԼԱՐ» ընկերության տնօրեն Հայկ Չոբանյանը: Ողջո՛ւյն:
_ Բարև Ձեզ: Շնորհակալություն հրավերի համար:
_ Շնորհակալություն չմերժելու համար, պրն. Չոբանյան: Մի փոքր ընթերցում կատարեմ, թե ինչի մասին ենք խոսելու և անցնենք առաջ: Ձեր ընկերության պաշտոնական կայքում՝ «Մեր մասին» հատվածում, կա այսպիսի մի փոքրիկ տեղեկություն. «ԱՐՓԻ ՍՈԼԱՐ»-ը իրականացնում է արևային ջեռուցման ահամակարգերի նախագծում,
արտադրություն, վաճառք, տեղադրում և սպասարկում: Ընկերությունն այս ոլորտում
ունի 12 տարվա փորձ, որը բարձր որակի, ամուր վստահության և մատչելի գնի
գրավական է։
· Ավելի քան 400 տեղադրում Հայաստանում
· 12 տարվա փորձ
· Սեփական արտադրություն
· Վաճառք և սպասարկում բոլոր մարզերում
· 5 տարվա երաշխիք
· Կրթական լաբորատորիա»:
_ Պրն. Չոբանյան, 12 տարվա փորձ, և որքանո՞վ է այդ ընթացքում հասցրել մասսայականացվել, հանրայնացվել սպառումը, հասնո՞մ է ավելի մեծ ծավալների:
_ Ցավոք սրտի, Հայաստանում, որքան էլ արևային էներգիայի ծավալն անսահմանափակ է, այնուամենայնիվ, օգտագործումը գտնվում է սաղմնային վիճակում: Այսօր արևային էներգիայի արտադրությունը զբաղեցնում է մեր էներգետիկ ծավալի ընդամենը 0,25 տոկոսը, այն դեպքում, երբ մեր արտահանում-սեփական ռեսուրսներ հարաբերությունը մոտավորապես 3 է. նշանակում է՝ մենք 3 անգամ ավելի շատ ներկրում ենք այն ռեսուրսները, որով արտադրում ենք էներգիա, որն օգտագործում ենք, քան թե՝ արտադրում ենք: Սա մեծ հարված է նաև երկրի տնտեսությանը: Իսկ արևը մաքուր սեփական ռեսուրս է, Հայաստանում նրա հնարավորությունները շատ մեծ են, որովհետև մենք ունենք աշխարհում ամենամեծ արևային ճառագայթման ծավալներից մեկը: Որպես համեմատություն՝ բերեմ Եվրոպան. Գերմանիան ամենաշատ օգտագործվող օրինակն է, որովհետև այսօր լիդեր է համարվում ոչ միայն Եվրոպայում, այլև՝ աշխարհում, կիրառում է մոտավորապես 40 մեգավատ էներգիա, և այսօր Գերմանիայում արևային ռադիացիայի ծավալը 2 անգամ ավելի փոքր է, քան՝ Հայաստանում, այսինքն՝ 1 քմ-ի վրա ընկնող արևային ռադիացիան Գերմանիայում 2 անգամ ավելի փոքր է, քան՝ Հայաստանում, բայց մենք մեր էներգետիկ կարիքների համար օգտագործում ենք ընդամենը 0.25 տոկոս: Իրականում շատ մեծ են ոչ միայն կիրառման հնարավորություները, այլև՝ արտադրական, որովհետև ոչ շատ վաղ անցյալում Հայաստանում Հանքային գիտահետազոտական ինստիտուտ կար, արևի ինստիտուտ. սա պատահական չէր, կապված էր և՛ արևային մեծ ռեսուրսի հետ Հայաստանում, և՛ այն գիտական պոտենցիալի, որը հնարավորություններ ուներ այս ոլորտում նոր հետազոտություններ և նորարարություններ անելու: Ես կարծում եմ, որ ամեն ինչ դեռ առջևում է: Բարեբախտաբար այսօր ամենաշահարկվող թեման, որ արևային էներգիան շատ թանկ է, այլևս իրականություն չէ. այսօր արևային էներգիան մենք հասանաելի ենք դարձրել յուրաքանչյուր քաղաքացու: Մեր ընկերությունն ունի հատուկ ֆինանսական գործիքներ, որի շնորհիվ արևային համակարգ ունենալու համար որևէ կապիտալ ներդրում չի պահանջվում. պահանջվում է ընդամենը մի որոշ ժամանակ՝ 2-4 տարի, վճարելով նույն գումարը, որը քաղաքացին ծախսում է գազի կամ էլեկտրաէներգիայի օգտագործման համար՝ ունենալ արևային համակարգ, որը նրան կծառայի 20 տարի՝ ըստ էության, դրա արդյունքում առնվազն 90 տոկոսով խնայելով այն գումարը, որը պետք է ծախսի առաջիկա 20 տարիների ընթացքում: Ինչո՞ւ եմ ասում առնվազն, որովհետև մենք գիտենք, որ 20 տարիների ընթացքում մեզ սպասվում են և՛ էլեկտրաէներգիայի և՛ գազի մի քանի թանկացումներ:
_ Պրն. Չոբանյան, չմասսայականացվելու գլխավոր խոչընդոտը ո՞րն է: Նախորդ թողարկումների ընթացքում ես կրկին հյուրընկալել եմ մարդկանց, որոնք կարծես թե փորձում են Հայաստանում մինիմալ միջոցներով մաքսիմալ արդյունքների հասնել, կամ գոնե օգտագործել եղածը՝ մեր ունեցած ռեսուրսները՝ լրացուցիչ ծախսերից խուսափելու համար՝ կարողանալով մատչելի միջոցներով քաղաքացիների համար ապահովել անհրաժեշտ կենսապայմանները, բայց, առաջին հերթին, կարծես թե հենց քաղաքացիները պատրաստ չեն: Այսինքն՝ ինչ-որ հոգեբանական բարդո՞ւյթ կա. քաղաքացին չի կարողանում ընկալել, որ կարող է լինել ավելի մատչելի կամ ոչ ավելի մատչելի, բայց արդյունքում իր համար կլինի ավելի մատչելի, և շրջակա միջավայրը չի աղտոտվի, և այլն: Այս հոգեբանական բարդույթի հետ արդյոք Դուք նո՞ւյնպես բախվում եք, և ինչպե՞ս կարելի է հաղթահարել դա:
_ Իրականում դա շատ ավելի խորն է, քան մենք երբեմն պատկերացնում ենք: Ես մի փոքր բացատրություն կտամ՝ համեմատելով ավանդական էներգառեսուրսների իրական գնի հետ: Ավանդական էներգառեսուրսների իրական գինն ընդհանրապես կապ չունի այսօրվա փաստացի գնի հետ, այսինքն՝ ինչ արժի միջազգային շուկայում նավթը, գազը, ուրանը կամ քարածուխը, դա կապ չունի իր իրական արժեքի հետ: Հետազոտությունների արդյունքում, պատկերացրեք, եկել են այն եզրակացության, որ իրական արժեքն առնվազն 4 անգամ ավելի բարձր է, քան՝ այն արժեքը, որն այսօր կա համաշխարհային շուկայում է: Ի՞նչ է դա նշանակում: Դա նշանակում է, որ երբ մենք վճարում ենք նավթի 1 բարելի կամ 1 տոննայի, կամ 1 խմ գազի համար, վճարում ենք այն գինը, որը պահանջում է այսօրվա շուկան, բայց իրականում բավականին խոշորածավալ, դրանից 3 անգամ մեծ վճարում և ֆինանսական ծանրաբեռնվածություն է ընկնում հանրության վրա՝ մի քանի բաղադրիչներով: Առաջինը, մենք զրկում ենք մեր սերունդներին այդ ռեսուրսն օգտագործելու հնարավորությունից, կամ գոնե՝ այս գնով օգտագործելու հնարավորությունից: Մենք գիտենք, որ 1 տարվա ընթացքում սպառում ենք այնքան նավթ, որի վերականգնման համար 2 մլն տարի է պետք, այսինքն՝ ակնհայտ է, որ մենք միլիոնավոր տարիներով մեր սերունդներին զրկում ենք բնության այդ ռեսուրսն օգտագործելու հնարավորությունից: Երկրորդը, մենք ահավոր ձևով աղտոտում ենք շրջակա միջավայրը, որի համար վճարում ենք շատ խոշոր սոցիալական հարկ, դա այն գումարն է, որ մենք ծախսում ենք մեր առողջության համար, փչացված բնությունը վերականգնելու համար, դա այն գումարն է, որը մենք վատնում ենք՝ կրճատելով մարդկանց կյանքի տևողությունը, կորոզիայի ենթարկելով մեր շենք-շինությունները, որոնք վերականգնելու համար նորից գումար ենք ծախսում, և այլն: Եվ այս հաշվարկները բերել են 3 անգամ գործակցի. դա նշանակում է, որ եթե մենք այսօր ինչ-որ գումար ենք վատնում, փաստացի գումար ենք ծախսում մեր էներգետիկ սպառումը ավանդական ռեսուրսներով հագեցնելու համար, իրականում դրանից 3 անգամ ավելի լրացուցիչ վճարում ենք, որը մենք չենք հաշվում: Սա նշանակում է, որ մեր այսօրվա ծախսերը, երբ համեմատում ենք արևային էներգիայի կիրառման կամ, ընդհանրապես, վերականգնվող էներգետիկայի հետ, պետք չէ ճիշտ այսպիսի հաշվարկներ կատարենք: Սա մարկետինգային խնդիր է, որն իրականում չի հասցվում ժողովրդին, որովհետև ես չեմ կարծում, որ այս թեման իրական շրջանառվում է հանրության մեջ, բայց թեման իսկապես սա է: Մենք իրավունք չունենք մեր սերունդներին, մեր երկրագունդը, մեր ապագան, ինչու չէ՝ նաև ներկան, այսինքն՝ այն, ինչ ես ասացի, վերաբերում է նաև մեր ներկային, որովհետև մենք ջերմոցային գազեր, օզոնային շերտ, շրջակա միջավայր, հիվանդություններ, առողջապահական ապահովագրության համար ենք հսկայական գումարներ վճարում, և այլն: Ուրեմն հարգելի ռադիոլսողներն ու դիոդիտողները թող իմանան, որ իրականում էներգետիկ ծախսերը հոգալու համար իրենք ամսական վճարում են ոչ թե, չգիտեմ, 20.000 դրամ իրենց, այլ՝ 80.000 դրամ: Եվ, վերջապես, ես կարծում եմ, որ այնուամենայնիվ, ցանկացած նորություն այնքան էլ հեշտ չի մտնում շուկա: Որքան էլ արևային էներգետիկան այսօր աշխարհում բավականին մեծ տարածում ունի, գուցե ամենատաք թեմաներից է, որի մասին շատ խոսվում է, բայց, այնուամենայնիվ, շատ դանդաղորեն է մտնում շուկա: Սրա համար անհրաժեշտ են նաև ներդրումներ, որի համար կան ռեսուրսներ, մեխանիզմներ: Օրինակ՝ եվրոպական երկրներում այս տրամաբանության մեջ կա մի հարկ, որը կոչվում է էկոլոգիական հարկ և վճարում են, ասենք, նավթ վաճառող կամ հանքարդյունաբերող ընկերությունները. տարբեր ընկերությունների համար այդ հարկը կազմում է 10-30 տոկոս: Այսինքն՝ իրենք վճարում են էկոլոգիական հարկ՝ իմ նախանշած հանգամանքները վերացնելու կամ փոխհատուցելու համարԷկոլոգիական հարկերն այն գումարներն են, որոնք հիմնականում ներդրվում են այլընտրանքային էներգետիկայի զարգացման մեջ, այսինքն՝ սրանցով իրականացվում են ներդրումային ծրագրեր. դրա արդյունքում ստեղծվում են արևային կայաններ, սուբսիդավորվում են այն քաղաքացիների նախագծերը, որոնք իրենց տներում, բնակարաններում դնում են արևային համակարգեր և այլն: Այսինքն՝ առանց նմանատիպ գործիքների մենք չենք կարող էապես խթանել հասարակության կողմից արևային էներգետիկ ռեսուրսների մասսայական կիրառումը, իսկ որ Հայաստանում մասսայական կիրառումն այլընտրանք չունի, չգիտեմ՝ մոտ թե հեռու ապագայում, դրանում ես համոզված եմ: Ուղղակի որքան շուտ անենք, այնքան ավելի շուտ կմտածենք մեր սերունդների մասին, քիչ կաղտոտենք մեր միջավայրը և կհարստացնենք մեր պետությունը: Ինչպես ես նշեցի, մեր էներգետիկ բալանսում մոտ 75 տոկոսը պատկանում է ներմուծմանը, նշանակում է՝ որքան մենք մեծացնենք մեր սեփական էներգետիկ բալանսը, այնքան կուժեղացնենք նաև մեր երկիրը՝ ներմուծման ծավալի փոքրացման տեսքով: Սա՝ որպես տնտեսական էֆեկտ:
_ Ձեր ընկերությունն առաջարկում է այլընտրանքներից մեկը: Այն մարդկանց համար, ովքեր չգիտեն, մի փոքր ներկայացրեք՝ ինչ է «ԱՐՓԻ ՍՈԼԱՐ»-ը:
_ «ԱՐՓԻ ՍՈԼԱՐ«-ը Հայաստանի մի քանի առաջավոր ըներություններից մեկն է, որն առաջարկում է արևային համակարգեր, հիմնականում՝ կենցաղային օգտագործման համար, սակայն վերջին շրջանում մենք արդեն մեծ թվով մտել ենք նաև կոմերցիոն շուկա, որովհետև այդ համակարգերի շատ լուրջ կիրառող են համարվում արտադրական տարբեր ուղղություններ և այնպիսի ձեռնարկություններ, որոնք օգտագործում են մեծ ծավալի էներգիա: Այս պահին ամենամեծ առաջարկը և պահանջարկը պատկանում է ջերմային էներգիային: Հիմնականում կան 2 տիպի արևային կայաններ. մեկն արտադրում է ջերմություն, մյուսը՝ էլեկտրաէներգիա: Այսօր ամենամեծ պահանջարկը ջերմայինն է, որովհետև ջերմային համակարգերը կամ ջերմային տեխնոլոգիաները մի քանի անգամ ավելի էժան են, քան՝ ֆոտովոլտայիկ կամ էներգետիկ կայանները, մասնավորապես՝ առնվազն 3 անգամ, այսինքն՝ 1 կվտ-ի արտադրությունն առնվազն 3 անգամ ավելի էժան է, քան՝ ֆոտովոլտայիքը: Հիմա ԱԺ-ում է գտնվում էներգետիկայի մասին օրենքի նախագիծ, որի շրջանակում կկարգավորվի բնակարաններում, առանձնատներում մինչև 100 կվտ հզորության էներգակայանների տեղադրումը, որի արդյունքում քաղաքացիներն ավելցուկը կարող են վաճառել էներգոցանցին և պակասորդն էլ վերցնել էներգոցանցից: Սա որոշակիորեն կտնտեսի, կփոքրացնի այն կապիտալ ծախսերը, որ անհրաժեշտ են արևային համակարգ ներդնելու համար, և կարծում եմ՝ դա լրացուցիչ խթան կլինի ֆոտովոլտայիկ կամ էներգետիկ կայանների զարգացման համար: Բայց այսօր աշխարհում ընդհանրապես շատ ավելի պահանջարկ ունեն ջերմային կայանները, հատկապես՝ ինքնարժեքի՝ առնվազն 3 անգամ էժան լինելու պատճառով: Հայաստանում ևս մենք առաջարկում ենք հիմնականում ջրատաքացուցիչներ, որը հիմնականում օգտագործվում է տաք ջրի, բայց նաև ջեռուցման, լողավազանների տաքացման, արտադրական տաք ջրի օգտագործման համար: Ինչպես նշեցինք, մենք արդեն ունենք 400-ից ավելի նախագծեր, ըստ էության, Հայաստանի բոլոր մարզերում և Լեռնային Ղարաբաղի Հանրապետությունում, որն էլի համարում ենք Հայաստան, իհարկե, և նախատեսում ենք, որ մինչև այս տարվա սեպտեմբեր այս համակարգերի արտադրական ամբողջ ցիկլը կլինի Հայաստանում, այսինքն՝ մենք ոչ միայն զարգացնում ենք շուկան, ոչ միայն համակարգեր ենք կոմպլեկտավորում և տեղադրում մեր բնակիչների, քաղաքացիերի և բիզնեսների համար, այլև ամսեամիս և տարեցտարի ավելի ենք մեծացնում նաև մեր արտադրական հնարավորությունները և հույս ունենք, որ մինչև տարեվերջ մեր համակարգերը լիարժեքորեն կարտադրվեն Հայաստանում: Այսօր մենք բավականին ակտիվ աշխատում ենք ոչ միայն վաճառքի ուղղությամբ, այլև՝ ընդհանրապես մարդկանց մտածողության փոփոխության. մեր ամեն մի հանդիպումը վերաբերում է այլընտրանքային էներգիային, բնության պահպանությանը, տնտեսմանը և այլն: Ես կարծում եմ այն, ինչ մենք անում ենք, ավելի շատ մշակութային փոփոխություն է, քան՝ ուղղակի ուղիղ վաճառք: Մենք շատ ուրախ կլինենք, որ մեր քաղաքացիները, որոնք մշակութային առումով արդեն կրում են այս արժեքը, նախ կրողը լինեն և օգտագործեն արևային էներգիա, օգնեն և՛ իրենց, և՛ բնությանը, և՛ պետությանը, և երկրորդ, որպեսզի իրենք ևս տարածեն այս գաղափարն իրենց շրջապատում, որովհետև մենք այս հանգամանքով ոչ միայն ուղղակի տնտեսական կամ էկոլոգիական խնդիր ենք լուծում մեր երկրի համար, այլ նաև՝ քաղաքական, որովհետև չմոռանանք, որ դա էներգետիկ անկախություն է ՀՀ-ի համար, հետագայում նաև՝ գիտահետազոտական ոլորտի զարգացում է, որովհետև արտադրական հզորությունները կհանգեցնեն նրան, որ նորից կսկսեն սրան առնչվող և՛ կրթական, և՛ գիտահետազոտական ուղղությունները զարգանալ, և գուցե նորարարություններ արվեն այս ոլորտում, և նոր ձեռքբերումներ լինեն հենց Հայաստանում:
_ Ձեր առաջարկած արտադրանքի գնորդներն ունե՞ն որոշակի յուրահատկություն, ովքե՞ր են Ձեր հիմնական սպառողները:
_ Բոլորն են մեր հիմնական սպառողները, իրականում չկա ինչ-որ յուրահատկություն, որովհետև բոլորն էլ տաք ջուր են օգտագործում այս կամ այն չափ: Եթե փորձենք որոշակի առաջնահերթություն տալ, իհարկե, մարդ որքան շատ է օգտագործում՝ ընտանիքը կամ կազմակերպությունը, այնքան ավելի շատ է տնտեսում՝ ձեռք բերելով արևային համակարգ: Կարևոր՝ այս տարիների ընթացքում մենք հասանք նրան, որ համակարգ տեղադրելու համար քաղաքացիներն ուղղակիորեն չվճարեն 500-600.000 դրամը, այլ հնարավորություն ունենան մաս-մաս վճարելու, որը չի գերազանցում կամ ավելի նվազ է այն գումարից, որն իրենք արդեն վճարում են գազի կամ էլեկտրաէներգիայի համար: Եվ, ըստ էության, սա հնարավորություն է, որը, իմ կարծիքով, մասսայականություն վայելելու դեպքում կարող է արմատական փոփոխություն անել, որովհետև մեր հնարավորությունները բավականին մեծ են՝ Հայաստանում հաշվվում է շուրջ 700.000 տնային տնտեսություն: Դա նշանակում է, որ միայն քաղաքացիների, սպառողների հատվածում մենք ունենք 700.000 պոտենցիալ հաճախորդ, այն դեպքում, երբ, ինչպես նշեցի, այսօրվա մեր նախագծերի ընդհանուր թիվը 400 է: Այսինքն՝ սա հսկայական ներուժ է, ամեն ընտանիքում մենք միջինը տեղադրում ենք մոտավորապես 3-4 կվտ հզորությամբ համակարգ, որը 20 տարի իրենց տալիս է անվճար տաք ջուր: Այդ ներդրումն իր էկոլոգիական էֆեկտով համապատասխանում է մոտավորապես 500 հատ ծառի էֆեկտի, այսինքն՝ որևէ ընտանիք այդպիսի ներդրում կատարելով, այսինքն՝ ըստ էության, որևէ գումար չվճարելով, ուղղակի անցնելով արևային էներգիայի օգտագործման ՝բնությանը տալիս է 500 հատ ծառ: Կարևոր է սա սերմանել բնակչության մեջ, որովհետև այսօր, ցավոք սրտի, դեռևս տրամադրության մեջ գերիշխում է տնտեսական էֆեկտը, այսինքն՝ մարդը որքան գումար է տնտեսում: Բայց մենք պետք է ավելի խորը և լայն մտածենք, որովհետև մենք սովոր ենք շատ կարևորություն տալ մեր երեխաներին, մեր ընտանիքներին և պարտավոր ենք մտածել իրենց ապագայի մասին:
_ Համակարգի մասսայականացման մեջ տեսնո՞ւմ եք պետության շահագրգռվածությունը:
- Հատկապես վերջին մեկ տարվա ընթացքում պետությունը շատ է անդրադառնում այս թեմային, այս առումով կան արդեն ձևավորված որոշ ինստիտուտներ, սակայն առարկայական տեղաշարժեր պետական քաղաքականության առումով չկան: Ինչպես նշեցի, ԱԺ-ում է գտնվում մի օրինագիծ, որը, կարծում եմ, կնպաստի ֆոտովոլտային համակարգերի զարգացմանը Հայաստանում, սակայն այդ նախագիծը ամիսներ առաջ է ընդունվել կառավարության կողմից, այսինքն՝ իրական շահագրգռվածությունն այն է, երբ այդ գործընթացը շատ արագ է կատարվում և ոչ թե ամիսներով ձգձգվում է, մանավանդ, որ սա մեր երկրում լուծելու համար շատ կարևոր, արմատական խնդիր է: Երկրորդ, սահմանված չէ արևային էներգիայի սակագինը, որը պարտադիր է, որպեսզի երկրում զարգանա արևային էներգետիկան: Այսինքն՝ որպեսզի որևէ ներդրող պլանավորի, հաշվարկի՝ արդյո՞ք ձեռնտու է Հայաստանում արևային կայան ստեղծելու համար ներդրում կատարելը, ինքը պետք է առնվազն իմանա սակագինը, որպեսզի հաշվարկի նաև տնտեսական էֆեկտը: Երրորդ, պետությունը պետք է օրինակ ծառայի: Այսօր պետությունում կան բազմաթիվ հաստատություններ, որտեղ կարող է կիրառվել արևայն էներգիա՝ սկսած բանակից, որը հզոր կառույց է, վերջացրած տարբեր պետական հաստատություններով, համայնքային հաստատություններով, մանկապարտեզներով և այլն: Սա կարելի է մասայական իրականացնել, որովհետև պետությունը դրանով տնտեսապես շահում է, նաև էապես կխթանի, որպեսզի հանրության մեջ այդ տենդենցը, ալիքն ավելի ուժեղանա: Սա շատ կարևոր է, նույնիսկ մեր գործում նույնիսկ վաճառքներն են այդպիսին, այսինքն՝ մեր հաջորդ հաճախորդը հիմնականում կապված է ոչ թե երկրորդ հաճախորդի հետ մեր աշխատոանքով, այլ՝ առաջին հաճախորդի հետ: Այսինքն՝ երբ մենք տեղադրում ենք մեկ համակարգ կամ իրականացնում ենք մեկ նախագիծ, հետևից գալիս է երկրորդ նախագիծը: Հիմա պատկերացրեք պետության կողմից մասսայական կիրառումը ինչքան մեծ ալիք կբարձրացնի հանրության մեջ և ինչ մեծ նշանակություն կունենա տարածման, մասսայականացման համար՝ չհաշված, որ պետությունը դրա արդյունքում 20 տարվա մեջ կխնայի առնվազն 90 տոկոսն այն գումարների, որոնք ինքը ծախսում է ավանդական էներգառեսուրսների կիրառման համար:
_ Պրն. Չոբանյան, այն ամենը, ինչ Դուք ներկայացնում էիք, ինձ մոտ առաջացրեց հարցը, որը, կարծում եմ, բոլորի մոտ է ծագում. ինչո՞ւ պետությունն ամենահնարավոր առաջին իսկ պարագայում չի անցնում գործի: Ըստ Ձեզ, խնդիրն ի՞նչն է: Էլի կան նորարարական փորձարկումներ, որ առանձին անհատներ ջանում են իրականացնել հանրապետությունում՝ և՛ արևային էնէրգետիկայի, և՛ ընդհանրապես մեր բնական ռեսուրսների օգտագործման պարագայում, և երբ փորձում ես պատկերացնել՝ ինչ կլիներ, եթե այդ ամենը համակարգային ձևով սկսեին օգտագործել, մի հրաշալի պետության մոդել է գալիս աչքիդ առջև: Ի՞նչն է խանգարում մեր պետությանը ուղղակի վերցնել այս բոլոր հրաշալի նախաձեռնությունները և կառուցել լավ երկիր, լավ պետություն:
_ Ես կարծում եմ մեր պետությունն այս առումով շատ չի տարբերվում այլ պետություններից, և այն պետությունները, որոնք իրականում այդ որոշումը կայացրել են, հենց պետական քաղաքականության, պետական մտածողության մեջ հասել են ուրիշ մակարդակի՝ մշակութային և այլն: Այսինքն՝ պետությունն ինքը ամենալավ մենեջերը չէ, պետությունն (տվյալ դեպքում կառավարությունը նատի ունենք) ընդհանրապես պահպանողական է, որովհետև ցանկացած նորարարություն իր մեջ ռիսկեր է պարունակում, և պետք է նորարար լինեն գոնե առաջին դեմքերը, ովքեր որոշումներ են կայացնում այս կամ այն ոլորտում, որպեսզի այդ քայլը հնարավորություն ունենան կատարելու: Մենք խոսում ենք երկարաժամկետ ներդրումների մասին. որպես կանոն՝ գիտենք, որ պետությունները, կառավարություններն այնքան էլ հակված չեն երկարաժամկետ ներդրումների, որովհետև իրենք երկարաժամկետ չեն: Այսինքն՝ այսպիսի մի շարք օբյեկտիվ հանգամանքներ կան, որոնք խանգարում են: Սուբյեկտիվը, կարծում եմ, այն է, որ մեր երկրում ստեղծվել է ներդրումային կամ դրամային դեֆիցիտի կուլտ. մենք ինչի մասին խոսում ենք, ասում ենք՝ փող չկա, չնայած՝ ես խորապես համոզված եմ, որ որևէ գաղափարի կամ նախաձեռնության մեջ չի կարող առաջնային հանգամանք համարվել փողի առկայությունը, որովհետև եթե դա արդարացված է, ուրեմն փողը կա: Բերեմ մեկ շատ պարզ օրինակ՝ ինչպես են մեր քաղաքացիները դիմում բանկ, ստանում վարկ, նվազագույնը՝ 10,5 տոկոսով, ոչ պակաս, քաղաքացիներ կան, որ դա անում են 24 տոկոսով, որովհետև գիտենք, որ այսօր ապառիկի շուկայում հիմնականում շատ բարձր տոկոսներ են, և նույնիսկ այս պարագայում իրենք 4 տարվա ընթացքում փակում են այն գումարը, որն անհրաժեշտ է արևային կայան տեղադրելու համար. 20 տարի անվճար օգտագործում են այդ էներգիան, 90 տոկոսով տնտեսում են իրենց ծախսերը: Պետությունը շատ ավելի մեծ հնարավորություններ ունի ֆինանսներ ներգրավելու, էլ չեմ ասում, որ ոչ թե 24 կամ 10,5 տոկոսով, այլ շատ ավելի ցածր տոկոսադրույքներով, այսինքն՝ շատ պարզ մտածելով մենք գալիս ենք այն եզրակացության, որ, այո՛, Դուք ճիշտ եք, պետությունը կամ կառավարությունը պետք է, որ խնդիր չունենա և ուղղակի դա մասսայական կիրառի:
_ Եթե մենք հաշվի առնենք Ձեր 12-ամյա փորձը, կարծես թե դրական արդյունքներ է տալիս:
_ Այո՛, արդյունքները միանշանակ են, արդյունքների համար եկեք վերցնենք այն երկրները, որտեղ օգտագործումն արդեն մասսայական է, և այդ մասսայականությունն ապահովելու համար կան մեխանիզմներ: Ընդ որում, այլ երկրներում, օրինակ՝ Կիպրոսում, Հունաստանում, Թուրքիայում, Սիրիայում կամ Լիբանանում արևային օրերի կամ արևային ռադիացիայի ծավալը ավելի մեծ չէ, քան՝ Հայաստանում, որովհետև ռադիացիայի էֆեկտը կախված է ոչ միայն արևային օրերի քանակից, այլև՝ ծովի մակարդակից բարձրությունից, օդի թափանցելիությունից և այլն, իսկ այս ցուցանիշներով Հայաստանում տվյալները ֆանտաստիկ են, այսինքն՝ շատ ավելի մեծ են, քան՝ իմ նշած երկրներում, և պետության համար կարծես թե գաղտնիք չկա: Սա նշանակում է, որ մենք դեռևս ուղղակի չունենք երկարաժամկետ մտածելու, արմատական փոփոխություններ կատարելու կամք, իսկ մեզ համար դա առաջնահերթ է, այլապես մենք չենք կարող լինել այն երկիրը, որն ուզում ենք լինել:
_ Պրն. Չոբանյան, երբ 12 տարի առաջ սկսվում էր արտադրությունը, ինչպե՞ս Ձեզ մոտ առաջացավ միտքը: Դուք 12 տարի առաջ գլխի էիք ընկել մի բանի մասին, ինչի շուրջ պետությունը նոր-նոր սկսում է խոսել, քննարկել:
_ Իրականում մեր արտադրության հիմնական շուկաները մինչև 2011-12թթ. եղել են Հայաստանից դուրս, հիմնականում Միջին Արևելքում, որտեղ այս տեխնոլոգիաները մասսայական օգտագործվում են: Հայաստանում 2011-12թթ. արդեն ակնհայտ էր, որ էներգետիկ կիրառման տեսանկյունից որոշակի փոփոխություն է կատարվում, այսինքն՝ 1990-ական թթ., երբ մենք գազ չունեինք, բոլորիս մեջ ձևավորվեց գազի կուլտ, և մենք մտածում էինք և համոզված էինք, որ գազն անհրաժեշտություն է, պաշտում էինք և սպասում, թե երբ է դա լինելու: Եվ երբ արդեն գազը բացվեց, առավել ևս երբ կաթսաների հասանելիությունը մեծացավ, դա դարձավ մասսայական. մարդիկ սկսեցին մասսայական գազ քաշել իրենց տները, կաթսաներ տեղադրել:
_ Ես հիշում եմ՝ ինչ ուրախություն էր, երբ դեղին խողովակները թաղամասում սկսում էին ավելանալ:
_ Հավանաբար Դուք գիտեք, որ Հայաստանը համարվում է աշխարհի ամենագազաֆիկացված երկրներից մեկը, և նույնիսկ Ռուսաստանում, որը գազի մեծ ռեսուրսներ ունի, կան մասսայական բնակավայրեր, որոնք գազ չունեն: Եվ այդպես մենք սկսեցինք: Հետո եկավ մի ժամանակաշրջան, մոտավորապես 2000-ական թթ. էր, երբ մենք հասկացանք, որ դա շատ թանկ է: Նույնիսկ հիմա գյուղական շատ բնակավայրերում բազմաթիվ մարդիկ, ովքեր իրականում ունեն գազ, որպես ջերմության աղբյուր՝ այն չեն օգտագործում, շատ թանկ է, իրենք փայտ են օգտագործում, այլ եղանակներով են իրենց տները ջերմացնում: Այսինքն՝ սա մի էտապ էր, որը բացեց հնարավորություն Հայաստանում այլընտրանքային էներգետիկայի օգտագործման համար, որովհետև գազի կուլտի պարագայում խոսել արևային էներգիայի զարգացման մասին, անհնարին է, ինչպես որ հիմա մենք այս էներգիայի մասին փորձում ենք խոսել էլի կուլտի նման, և դա նորմալ է, որովհետև այն ոչ միայն էժան էներգիա է, այլ ապագայի էներգիա է, ապագային միտված նախաձեռնություն է. մենք, մեկ անգամ ներդրում կատարելով, երկարաժամկետ էֆեկտ ենք տալիս և՛ մեր սերունդներին, և՛ մեր բնությանը, և՛ մեր պետությանը, և՛ մեր գրպանին, վերջապես: Իմ կարծիքով հենց 2010-11 թթ. դա այն ժամանակաշրջանն էր Հայաստանում, երբ մենք սկսեցինք մտածել էներգիայի այլ աղբյուրների օգտագործման մասին: Եվ պատահական չէ, որ հենց այդ ժամանակ սկսվեց գործընթացը, այսօր արդեն կան մի քանի ընկերություններ, որոնք ևս աշխատում են այս դաշտում, և դա շատ լավ է, որովհետև շուկան այնքան մեծ է, որ մեկ հոգու ջանքերն ուղղակի շատ թանկ կնստեին մեզ վրա, և մենք ուրախ ենք, որ ունենք գործընկերներ:
_ Վերջում կխնդրեմ ասել ընկերության առաջիկա քայլերի, անելիքների մասին, որպեսզի մարդիկ նույնպես տեղեկանան: Կարծում եմ՝ լավ հնարավորություն է:
_ Մեր ըներության հիմնական միջացառումները մարզային վաճառակետերի զարգացումն է, որպեսզի մեր քաղաքացիները յուրաքանչյուր քաղաքում իսկապես հենց տեղում հնարավորություն ունենան և՛ տեսնելու, և՛ փնտրելու, և՛ գտնելու, և՛ ծանոթանալու: Այսօր մեծամասնությունը նախընտրում են կենտրոնական գրասենյակի հետ աշխատել, դա երևի էլի ինչ-որ տրանսֆորմացիայի էտապ է: Ես կարծում եմ, որ 2016թ. մենք հաջողված կհամարենք, եթե մեր մարզային գրասենյակներն ուղղորդենք այս ճանապարհով, և քաղաքացիներն ավելի շատ գնան մարզային կամ տարածքային գրասենյակներ, իսկ մենք այդպիսիք ունենք շուրջ 45 վայրերում, այսինքն՝ ըստ էության, Հայաստանի բոլոր քաղաքներում: Երկրորդը, մենք սկսում ենք սեմինարների, հանդիպումների, քննարկումների շարք տարբեր վայրերում, առաջինը Ստեփանակերտում պետք է լինի՝ շաբաթ օրը, հրավիրում ենք հյուրանոցների, ռեստորանների, արտադրությունների տնօրեններին, ինչպես նաև ուղղակի քաղաքացիների՝ նրանց ներկայացնելու այս համակարգերի օգտագործման անհրաժեշտությունը, առավելությունները, և ներկայացնելու նաև այն հյուրանոցը, մասնավորապես՝ Ստեփանակերտի «Պարկ Ռեզորթ հոթել»-ը, որտեղ ներդրված է արևային ջրատաքացման համակարգ, և մեր հյուրերին ներկայացնել, թե ինչպես է աշխատում. տեղում շոշափեն, ձեռքը դնեն ծորակի տակ՝ համոզվելու, որ իսկապես ջուրը տաք է և այլն: Հույս ունենք, որ 2016թ. արմատական կլինի ընկերության համար: 2015թ. հատկանշական էր այն առումով, որ մենք ունեցանք շատ լավ ֆինանսական գործիք, որը հասանելի է մեր գրեթե բոլոր քաղաքացիներին, այսինքն՝ ովքեր մեզ դիմում են ունենալու արևային համակարգ, նրանք անմիջապես ունենում են՝ առանց կապիտալ ներդրումների: Կարծում եմ՝ 2016թ. մենք կհաջողենք մարզային վաճառակետերի և սպասարկման կետերի իրական կայացմամբ և մասսայական տեխնոլոգիաների մասսայականացմամբ: Համոզված եմ, որ իսկապես մեր ժողովուրդը, մեր բնակչությունն այնքան էլ պահպանողական չէ, այնուամենայնիվ նորարարության ջիղը, եթե նույնիսկ մի փոքր խամրել է, բայց մնացել է շատ-շատ ամուր վայրում, և հիմա փայլեցնելով, փոշին հեռացնելով՝ մենք կփորձենք ավելի նորարար հայրենիք ունենալ:
_ Հույս ունենանք, որ մեր մյուս հանդիպման ժամանակ Ձեր բոլոր ակնալիքներն արդեն գերակատարված կլինեն: Ձեզ մաղթում եմ հաջողություն, և ևս մեկ անգամ շնորհակալություն եմ հայտնում մեր հրավերը չմերժելու համար:
_ Ձեզ ևս շնորհակալություն:
_ Ես հիշեցնեմ, դուք լսում կամ դիտում էիք «Կենսոլորտ» հաղորդումը: Տաղավարում աշխատեց Լուսինե Հովակիմյանը: Իմ այսօրվա հյուրն էր «ԱՐՓԻ ՍՈԼԱՐ» ընկերության տնօրեն Հայկ Չոբանյանը: Ցտեսություն:
